“ Ngày xuân con én đưa thoi
Thiều quang chín chục đã ngoài sáu mươi
Cỏ non xanh rợn chân trời
Cành lê trắng điểm một vài bông hoa
Thanh Minh trong tiết tháng ba
Lễ là Tảo Mộ, hội là Đạp Thanh…”
Hôm nay là Tết Thanh Minh (theo lịch Trung Quốc thì là ngày mai, chênh lệch với lịch VN 1 ngày). Tôi không đi Tảo Mộ, nhưng thấy đồng nghiệp nô nức đi: người xin nghỉ phép để đi với gia đình, một số lại rủ nhau sau giờ làm việc cùng đi vì hôm nay chỉ làm việc nửa ngày, tự nhiên tôi cũng thấy lòng vui lây cái không khí háo hức của họ (chẳng là đồng nghiệp trong công ty đa phần là người Hoa mà !!!). Chắc chút nữa hết giờ làm, cũng theo họ đi tảo mộ một lần trong Tiết Thanh Minh cho biết. Không tảo mộ ông bà tổ tiên thì mình tảo mộ cho những người vô danh không thân nhân trong nghĩa trang vậy!
Thanh Minh là tên một thời tiết, tức là một khoảng thời gian phân định sẵn trong lịch Tàu. “Thanh” (清）trong chữ Hán nghĩa là xanh trong, còn “minh” （明）nghĩa là sáng. “Thanh minh” ý chỉ tiết trời mùa xuân áp áp, xanh trong, vạn vật tươi tốt. Đây còn là thời gian để vui chơi xuân của người Trung Quốc, vì vậy Tết Thanh Minh còn gọi là Tết Chơi Xuân, nên các cô gái chàng trai Trung Quốc thường ăn mặc đẹp, nô nức ra ngoài chơi xuân vào dịp này (chính vì vậy mới có chuyện Thúy Kiều gặp Kim Trọng trong tiết Thanh Minh!!)
Lịch cổ nước Tàu chia một năm ra làm 8 tiết, gọi là "Bát tiết": lập Xuân, lập Hạ, lập Thu, lập Đông, Xuân phân, Thu phân, Hạ chí và Đông chí.
Theo quy ước, tiết thanh minh là khoảng thời gian bắt đầu từ khoảng ngày 4 hay 5 tháng 4 khi kết thúc tiết xuân phân và kết thúc vào khoảng ngày 20 hay 21 tháng 4 trong lịch Gregory theo các múi giờ Đông Á khi tiết Cốc Vũ bắt đầu (Tiết Thanh minh là một khái niệm trong công tác lập lịch của các nước phương Đông chịu ảnh hưởng của nền văn hóa Trung Hoa cổ đại. Nó là một trong số hai mươi tư tiết khí của các lịch Trung Quốc, Việt Nam, Nhật Bản, Triều Tiên.)
Nói đến Tết Thanh Minh thì bao giờ người ta cũng nghĩ đến lễ tảo mộ và hội đạp thanh.
Nhân ngày Thanh Minh, người dân các nước có nền văn hóa tương đồng và chịu ảnh hưởng của nền văn minh Trung Hoa đều có tục đi tảo mộ gia tiên và làm lễ cúng gia tiên sau cuộc tảo mộ.
Công việc chính của tảo mộ là sửa sang các ngôi mộ của tổ tiên cho được sạch sẽ. Nhân ngày Thanh Minh, người ta mang theo xẻng, cuốc để đắp lại nấm mồ cho đầy đặn, rẫy hết cỏ dại và những cây hoang mọc trùm lên mộ cũng như tránh không để cho các loài động vật hoang dã như rắn, chuột đào hang, làm tổ mà theo suy nghĩ của họ là có thể phạm tới linh hồn người đã khuất.
Sau đó, người tảo mộ thắp vài nén hương, đốt vàng mã hoặc đặt thêm bó hoa cho linh hồn người đã khuất. Trong ngày Thanh Minh, khu nghĩa địa trở nên đông đúc và nhộn nhịp. Các cụ già thì lo khấn vái tổ tiên nơi phần mộ. Trẻ em cũng được theo cha mẹ hay ông bà đi tảo mộ, trước là để biết dần những ngôi mộ của gia tiên, sau là để tập cho chúng sự kính trọng tổ tiên qua tục viếng mộ. Thiết nghĩ, đây thật là một tập tục ý nghĩa và rất giá trị của người Trung Quốc, người Hoa, và người Á Đông nói chung, mang tính nhân văn cao, dạy cho trẻ em biết đến đạo nghĩa kính nhớ tổ tiên từ nhỏ.
Trước đây, nam nữ thanh niên cũng nhân dịp này để du xuân nên mới có tên gọi hội đạp thanh (tức giẫm lên cỏ). Ngày nay, ở Việt Nam lễ hội này có lẽ không còn, nhưng ở Trung Quốc thì một vài nơi vẫn còn duy trì được.
Từ lâu bàn dân thiên hạ đi tảo mộ vào dịp Tết Thanh Minh hàng năm là 1 phong tục đẹp, và sử sách từ đời cổ đều có ghi chép rõ ràng. Sách Lễ Ký đã viết :" Bậc Vương giả thì tế Trời đất , các Chư Hầu thì tế sông núi , các Đại Phu thì tế Vua , các bậc thứ dân thì tế Tổ Tiên". Thế nhưng trải qua thời gian, tục tế Trời Đất và tế sông núi, tế Vua nhiều nơi đã không còn giữ, thế nhưng tục thờ và cúng tế Tổ Tiên thì vẫn còn được giữ và xem trọng, điều đó chứng tỏ rằng: con người dù thời đại nào, ở đâu, thì đạo nghĩa thờ ông bà tổ tiên vẫn luôn là một đạo nghĩa quan trọng nhất.
